De energietransitie in Nederland heeft geleid tot een snelle toename van duurzame energiebronnen zoals zonne- en windenergie. Hoewel deze ontwikkeling essentieel is voor een duurzame toekomst, brengt het ook uitdagingen met zich mee, waaronder netcongestie.

Dit fenomeen treedt op wanneer het elektriciteitsnet overbelast raakt, waardoor zowel de aansluiting van nieuwe energiebronnen als de teruglevering van opgewekte stroom wordt belemmerd. Door de snelle toename van zonnepanelen en andere duurzame energieprojecten raakt het elektriciteitsnet op steeds meer plekken overbelast. Dit heeft grote gevolgen voor gemeenten en RES-regio’s die inzetten op zonne-energie.

Veel grote gebouwen, zoals bedrijfspanden, scholen en sporthallen, hebben de ruimte én de potentie om zonnepanelen te plaatsen. Maar als gevolg van netcongestie wordt de opgewekte energie niet teruggeleverd, waardoor deze projecten vastlopen. Dit leidt niet alleen tot vertraging, maar ook tot een verlies aan duurzame energieopwekking.

Wat is netcongestie?

Netcongestie ontstaat wanneer de vraag naar elektriciteitstransport groter is dan de capaciteit van het netwerk. Dit kan zowel betrekking hebben op het afnemen van elektriciteit (afnamecongestie) als op het invoeden van opgewekte stroom (invoedingscongestie). In beide gevallen kan het elektriciteitsnet de gevraagde of aangeboden hoeveelheid energie niet efficiënt verwerken, wat leidt tot beperkingen voor zowel consumenten als producenten.

1️⃣ Afnamecongestie (Netcongestie bij afname)
Sommige gebouwen, bedrijven of woonwijken willen elektriciteit verbruiken, maar kunnen geen aansluiting krijgen op het net. Dit komt doordat het elektriciteitsnet overbelast is en niet voldoende stroom kan leveren op piekmomenten. Hierdoor:

• Kunnen nieuwe woningen of bedrijven geen aansluiting krijgen.
• Moeten bedrijven die willen elektrificeren (zoals overstappen op elektrische warmtepompen of laadpalen) wachten op netuitbreiding.
• Wordt de overstap naar een duurzame energievoorziening vertraagd.

2️⃣ Invoedingscongestie (Netcongestie bij teruglevering)
Bij teruglevering ontstaat het probleem dat zonne-energie niet altijd teruglevert aan het net. Op zonnige dagen wekken zonnepanelen veel stroom op, maar als het net deze piek niet aankan, moeten zonnepanelen worden uitgeschakeld of krijgen eigenaren een lagere vergoeding. In sommige gevallen betekent dat zonnepaneeleigenaren in plaats van geld te krijgen voor hun opgewekte stroom, juist moeten betalen om het kwijt te kunnen. Dat gebeurt vooral bij dynamische energiecontracten, waarbij de stroomprijs per uur kan schommelen. Dit betekent:

• De businesscase voor zonne-energie wordt minder aantrekkelijk.
• Zonnepaneeleigenaren kunnen niet altijd stroom terugleveren.
• Grootschalige zon-op-dak projecten worden niet direct aangesloten.

Waarom is dit een probleem voor gemeenten en RES-regio’s?

Zowel afname- als invoedingscongestie vormen een bedreiging voor de energietransitie. Gemeenten en regio’s willen verduurzamen, maar:

• Gebouwen die willen elektrificeren kunnen geen stroom afnemen.
• Grootschalige zonneparken en zonnedaken sluiten niet (direct) aan op het net.
• De duurzame ambities van gemeenten en RES-regio’s lopen vertraging op.

Oorzaken van netcongestie

De hoofdoorzaken van netcongestie zijn:

• Toename van hernieuwbare energiebronnen: De groei van zonne- en windenergie heeft geleid tot meer lokaal opgewekte energie, wat pieken in het aanbod veroorzaakt die het netwerk moet verwerken.
• Elektrificatie van industrie en huishoudens: De overstap van fossiele brandstoffen naar elektrische alternatieven, zoals warmtepompen en elektrische voertuigen, verhoogt de vraag naar elektriciteit aanzienlijk.
• Verouderde infrastructuur: Het huidige elektriciteitsnet is oorspronkelijk ontworpen voor eenrichtingsverkeer van centrale opwekking naar verbruikers. De huidige tweerichtingsstromen door decentrale opwekking en teruglevering overbelasten het systeem.

Gevolgen van netcongestie

Daarbij heeft netcongestie heeft diverse implicaties:

• Beperkte aansluitmogelijkheden: Bedrijven en particulieren die willen investeren in zonnepanelen of andere duurzame installaties worden geconfronteerd met het onvermogen om deze aan te sluiten op het overbelaste net.
• Belemmerde teruglevering: Eigenaren van bestaande zonne-installaties hebben moeite om overtollige energie terug te leveren, wat financiële verliezen en inefficiëntie veroorzaakt.
• Vertraging van duurzame projecten: Nieuwbouwprojecten en uitbreidingen vergen soms uitstelling vanwege onvoldoende netcapaciteit.

Mogelijke oplossingen

Om netcongestie aan te pakken, zijn zowel korte- als langetermijnoplossingen noodzakelijk:

• Netverzwaring en uitbreiding: Investeren in het uitbreiden en versterken van het elektriciteitsnet om de capaciteit te verhogen.
• Slimme energiesystemen: Implementatie van energieopslagsystemen, zoals thuisbatterijen, om opgewekte energie lokaal op te slaan en te gebruiken, waardoor de druk op het net vermindert.
• Vraag- en aanbodbeheer: Stimuleren van flexibel energieverbruik en het afstemmen van vraag en aanbod door middel van dynamische prijssystemen en energiehubs.
• Decentrale energieopslag: Gebruik van lokale opslagmogelijkheden om piekbelastingen op te vangen en het net te ontlasten.

Waarom is inzicht in netcongestie essentieel?

Gemeenten en regio’s moeten slimme keuzes maken om duurzame ambities te realiseren. Zonder een goed inzicht in netcongestie kunnen waardevolle zonprojecten onuitvoerbaar blijken, wat impact heeft op de energiedoelstellingen. De vragen waar beleidsmakers mee worstelen zijn:

• Waar speelt netcongestie binnen mijn gemeente of regio?
• Hoeveel potentieel voor zonne-energie gaat hierdoor verloren?
• Welke gebouwen vallen hierdoor af als geschikte locaties?
• Hoe kunnen we toch blijven verduurzamen ondanks deze uitdagingen?

De oplossing: Netcongestie op de kaart

Bij Duurzaamheidskaart.nl hebben we deze knelpunten in kaart gebracht. Onze netcongestie-impactkaart geeft gemeenten en RES-regio’s inzicht in:

✔️ Welke gebieden te maken hebben met netcongestie
✔️ Hoeveel procent van het dakoppervlak hierdoor niet benut kan worden
✔️ Welke gebouwen hierdoor afvallen voor zonnepanelen
✔️ Waar wél kansen liggen voor zonne-energie

Door databronnen zoals de landelijke Zonnekaart, capaciteitsdata van Netbeheer Nederland en postcodegebieden van MapGear slim te combineren, bieden we een nauwkeurig beeld van de impact van netcongestie.

Strategische aanpak: van inzicht naar oplossing

Met deze gegevens kunnen beleidsmakers:

• Beter sturen op zon-op-dak projecten en inspelen op gebieden waar wél capaciteit beschikbaar is.
• Voorbereid zijn op toekomstige uitbreidingen van het net en daar in hun ruimtelijke plannen rekening mee houden.
• Samenwerken met netbeheerders om knelpunten te signaleren en oplossingen zoals energiehubs en slimme opslagstrategieën te verkennen.

Meer weten?

Met onze kaartviewer, GIS-data en beleidsinzichten helpen we gemeenten en RES-regio’s om netcongestie beheersbaar te maken en duurzame energieplannen realistisch te realiseren.

🔗 Bekijk hier de netcongestiekaart per gemeente. Of lees hier meer over wat Duurzaamheidskaart precies inhoudt en biedt.

📩 Meer weten over hoe wij kunnen helpen? Boek een demo of neem contact op via info@duurzaamheidskaart.nl.