Met de nieuwe groenanalyse krijgt Hengelo grip op haar groensaldo
Met de nieuwe groenanalyse, ontwikkeld door Duurzaamheidskaart in samenwerking met NEO, brengt de gemeente Hengelo voor het eerst de ontwikkeling van al het stedelijk groen in beeld – van bomen en struiken tot grasvelden en parken.
Het dashboard laat zien waar vergroening winst oplevert én waar deze onder druk staat.
We spraken stadsecoloog Mark Hoksberg over de inzichten en de waarde hiervan voor de toekomst van Hengelo.
Stadsecoloog of data-analist?
Balans tussen bouwen en vergroenen
“Mijn werk draait om vergroening en het versterken van biodiversiteit,” vertelt Hoksberg. “Niet alleen omdat we moeten voldoen aan Europese wetgeving, maar vooral omdat we de leefbaarheid van de hele stad Hengelo willen vergroten. Bomen spelen daarin een sleutelrol: ze verminderen hittestress, helpen tegen wateroverlast en dragen bij aan de gezondheid van inwoners.”
Toch is de opgave complex. Hengelo staat, net als veel steden, voor een stevige woningbouwopgave?
“Binnenstedelijk bouwen vraagt om slimme keuzes. Enerzijds moeten we woningen toevoegen, vaak door de hoogte in te gaan met appartementen. Tegelijkertijd willen we voldoende groen behouden of zelfs uitbreiden. Dat kan door bewust bomen te planten die veel bladerdek bieden in plaats van alleen struiken of bloembakken. Daarnaast speelt mobiliteit een grote rol: hoe minder ruimte we voor auto’s nodig hebben, hoe meer ruimte er vrijkomt voor groen in de stad.”
De groenanalyse: het saldo van stedelijk groen
Gebaseerd op luchtfoto’s uit 2006, 2016 en 2022.
Wat was de aanleiding voor de groenanalyse van Hengelo?
Tot voor kort wist niemand precies hoeveel groen Hengelo verloor of juist won. Jaarlijks worden er wel luchtfoto’s gemaakt die in detail laten zien waar bomen, struiken en groenstroken zijn, maar het totaalbeeld ontbrak. Tegelijkertijd lopen er allerlei trends door elkaar.
Enerzijds gaat groen verloren doordat mensen hun tuin verharden of door nieuwbouwprojecten in de bebouwde kom. Anderzijds halen steeds meer inwoners juist tegels uit hun tuin, worden bomen groter, worden oude bedrijventerreinen omgezet in groenere woonwijken en ontstaan vergroeningsprojecten en groene daken.
Alleen met een totaalbeeld van al die ‘groene pixels’ is te bepalen hoeveel groen er werkelijk overblijft. Door deze pixels te kunnen onderscheiden naar doelgroepen – bijvoorbeeld particulieren, corporaties of gemeentelijk eigendom – wordt duidelijk waar winst wordt geboekt en waar juist achteruitgang plaatsvindt.
Het antwoord daarop is de groenanalyse: een instrument dat deze ontwikkelingen cijfermatig in beeld brengt en de balans zichtbaar maakt tussen winst en verlies van stedelijk groen.
“Projectontwikkelaars investeren veel in vergroening, maar het was lastig om te zien wat dat nu écht opleverde in het totaalbeeld,” zegt Hoksberg. “Met de nieuwe analyse konden we voor het eerst een concreet groensaldo opstellen.”
Daarvoor combineerden Duurzaamheidskaart en NEO door de gemeente aangeleverde luchtfoto’s uit 2006, 2016 en 2022 met gemeentelijke data en handmatige controles.
Het resultaat: een dashboard dat trends zichtbaar maakt, wijk voor wijk.
Waarom gekozen voor Duurzaamheidskaart?
“Vanuit mijn ervaring bij een ecologisch adviesbureau wist ik dat er kansen lagen met technieken zoals remote sensing,” legt Hoksberg uit. “Daarom nam ik contact op met Duurzaamheidskaart. Ik kende Egbert Griffioen nog uit die tijd en wist dat zij al vaker kaarten en dashboards hadden ontwikkeld, bijvoorbeeld rond zonne-energie.
Egbert liet zien hoe we dit project konden aanpakken: welke data nodig was en hoe we de resultaten op een duidelijke manier konden presenteren. We verzamelden en leverden de historische luchtfoto’s aan, waarna NEO de groenanalyse uitvoerde met beproefde AI-modellen. Na enkele iteraties werd de data verder verfijnd en door Duurzaamheidskaart verwerkt in een dashboard en viewer. Daarmee zijn de resultaten nu zowel voor de hele gemeente als per wijk inzichtelijk.”
Hoe is de analyse technisch aangepakt?
De detectie van groen is uitgevoerd door Duurzaamheidskaart en NEO met ondersteuning van gemeentelijke geo-bestanden. Daarbij zijn onder andere het gebouwen- en wegenbestand gebruikt, zodat de analyse zich richtte op terreinen waar daadwerkelijk groen kon staan. Ook is een eigendomskaart toegevoegd waarmee onderscheid wordt gemaakt tussen groen van de gemeente, woningcorporaties en particulieren.
De resultaten zijn samengebracht in het Duurzaamheidskaart-dashboard waarin externe datasets, gemeentelijke gegevens en handmatige controles samenkomen. Zo wordt bijvoorbeeld onderscheid gemaakt tussen echt groen en oppervlakken zoals kunstgras of tennisbanen.
De kwaliteit van de data hangt af van de resolutie van de luchtfoto’s, die door de jaren heen steeds beter is geworden. Op detailniveau tot op de vierkante meter blijft de analyse natuurlijk wat grof, maar juist door de verschillende jaren met elkaar te vergelijken worden de trends goed zichtbaar.
Tijdens de analyse werd duidelijk dat de eigenschappen van de data een belangrijke rol spelen. Luchtfoto’s worden namelijk niet elk jaar op precies hetzelfde moment gemaakt, waardoor seizoensverschillen kleine afwijkingen kunnen veroorzaken. Daarom zijn de gekozen jaren bewust uit dezelfde periode geselecteerd.
Daarnaast zijn sommige effecten vanzelfsprekend: wanneer een weiland plaatsmaakt voor een nieuwe woonwijk, zie je in de analyse automatisch een afname van groen terug.
Belangrijkste inzichten
Wat waren nu de belangrijkste resultaten van de groenanalyse?
“De analyse laat zien dat een groot deel van de Hengelose wijken per saldo helaas achteruitgaat in groenvoorziening. Tegelijkertijd zijn er wel duidelijke verschillen tussen partijen. Particuliere huiseigenaren in Hengelo planten bijvoorbeeld relatief meer bomen dan woningcorporaties, waarschijnlijk omdat zij hun eigen tuin hebben en die ook actief onderhouden. Ook de gemeente zelf draagt substantieel bij met nieuwe aanplant.”
Wel is duidelijk dat de wijkgrens een vrij arbitraire schaal is.
Voor het bestrijden van hittestress en het vergroten van leefbaarheid is het daarom belangrijk om uiteindelijk ook op straatniveau inzicht te krijgen.
“Dáár wordt immers pas echt voelbaar of er voldoende groen aanwezig is.”
Veel wijken gaan achteruit, maar er zijn uitzonderingen
Hoe communiceer je over zulke inzichten met inwoners en betrokkenen?
We zijn daar voorlopig nog terughoudend mee. De inzichten gebruiken we nu vooral intern, bijvoorbeeld ter ondersteuning van het groenbeleid. De kaarten en uitkomsten bieden een stevige basis om grootschalig nieuw groen te plannen. Tegelijkertijd zijn er situaties waarin de uitkomst voor zich spreekt: wanneer een woonwijk wordt gebouwd op een voormalig weiland, is het logisch dat er groen verdwijnt.
Het instrument is vooral bedoeld om trends zichtbaar te maken, niet om op de vierkante meter uitspraken te doen.
Een disclaimer blijft dus belangrijk, al zien we dat die vaak gemakkelijk over het hoofd wordt gelezen.
Daarom zal de gemeente de kaarten waarschijnlijk nog handmatig verder opschonen of met extra toelichting als toegankelijke versie publiceren.
Voor nu zijn de kaarten intern beschikbaar, later kunnen inwoners ook de onderliggende datasets opvragen.
Een vergelijking tussen de groenvlakken van 2006 en de luchtfoto van 2024 laat zien waar groen is verdwenen in de binnenstad.
Wat zijn de vervolgstappen?
“We nemen de uitkomsten mee in ons nieuwe groenplan de Groene Koers, onderdeel van de Omgevingsvisie fase 4. Het idee is om dit instrument bijvoorbeeld elke vijf jaar in te zetten voor monitoring. Voor nu is het vooral geschikt voor grootschalige inzichten, maar er ligt nog veel potentie in verdere verfijning. Dankzij de snelle ontwikkeling van machine learning en objectdetectie in remote sensing – én de steeds betere kwaliteit van luchtfoto’s – verwachten we dat de nauwkeurigheid de komende jaren flink toeneemt. Daarmee kunnen we uiteindelijk ook op wijk- en straatniveau een veel preciezer beeld krijgen van het werkelijke groensaldo.”
“Onze interne specialisten gaan de data ook gebruiken om te bepalen waar nieuwe bomen het beste kunnen worden bijgeplant.
De volgende stap is om de gegevens te combineren met extra kaartlagen, zodat we nog gerichter kunnen prioriteren.
We weten nu waar het groensaldo positief of negatief is, maar door bijvoorbeeld ook hittestress en ruimtegebruik van andere objecten mee te nemen, kunnen we echt tot concrete locaties komen.”
Tot slot
De samenwerking tussen Gemeente Hengelo, Duurzaamheidskaart en NEO laat zien hoe krachtig datagedreven werken kan zijn. De kern van de groenanalyse zit in het saldo: precies inzichtelijk maken hoeveel groen er bij komt of verdwijnt. Voor inwoners betekent dit meer zicht op de ontwikkeling van hun leefomgeving. Voor projectontwikkelaars en corporaties biedt het bewijs of hun investeringen daadwerkelijk bijdragen aan vergroening.
Nu gebeurt dit nog op wijkniveau, een relatief grove schaal, maar de ambitie is om door te groeien naar straatniveau. Daar wordt immers pas echt duidelijk of er genoeg groen aanwezig is om hittestress te verminderen en leefbaarheid te versterken. Door meerdere datalagen samen te brengen in een visueel Duurzaamheidskaart-dashboard krijgt de stad grip op haar groenbeleid, met oog voor zowel verleden als toekomst.
Het Soortenmanagementplan (SMP): Mark zijn andere grote uitdaging
Naast de groenanalyse staat stadsecoloog Mark Hoksberg voor een tweede grote opgave: de komende jaren brengt hij de populaties van beschermde soorten in Hengelo en Beckum in kaart, van huismussen en gierzwaluwen tot vleermuizen, egels en wezels.
“Dat wordt echt een monsterklus,” vertelt Hoksberg. “Maar op termijn levert dit veel winst op. Nu liggen bouwprojecten soms jaren stil omdat er onverwacht vleermuizen of vogels worden aangetroffen. Met het nieuwe Soortenmanagementplan (SMP) weten we straks vooraf waar beschermde soorten leven. Zo kunnen we beter beschermen en sneller bouwen.”
Meer weten? Lees het volledige interview met Mark Hoksberg bij 1Twente of bezoek ons Duurzaamheidskaart-artikel over het Soortenmanagementplan
.
